Florianka na Roztoczu: czy koniki polskie to rasa wywodząca się od dzikich tarpanów?

W Europie dzikie konie są obecne od czasu plejstocenu, czego dowodem są malowidła w jaskini w Lascaux (Francja) i Altamirze (Hiszpania), które zawierają przestawienia tamtych stad dzikich tarpanów. Choć ostatecznie tarpany wyginęły na przełomie XIX i XX wieku, to w Europie Środkowej i Wschodniej zachowały się rasy hybryd w typie tarpana, takich jak koń huculski, czy litewski Žemaitukas, nie zapominając o stepowym koniu Przewalskiego. W śród tych ras ważne miejsce zajmuje właśnie konik polski.

Na terenie Polski, ostatnie dzikie konie, które zamieszkiwały lesiste obszary wschodniej Polski, Litwy i Prus, żyły jeszcze pod koniec XVIII wieku w okolicach Puszczy Białowieskiej. Następnie zostały odłowione i umieszczone w specjalnym rezerwacie w Zwierzyńcu, należącym do hrabiów Zamoyskich na Roztoczu. W 1806 r. dzikie konie zostały z rezerwatu odłowione i rozdane okolicznym chłopom, którzy je skrzyżowali z swoimi prymitywnymi konikami. Już w niepodległej Polsce, prof. Tadeusz Vetulani rozpoczął działania w celu przywrócenia dzikiej rasy koni, używając do tego celu rasę chłopskich koni z okolic Biłgoraja. Koniki miały być potomkami tych tarpanów z ogrodu zoologicznego Zamoyskich. To właśnie od tych przodków wywodzi się grupa koników polskich, która żyje w hodowli we Floriance, na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego.

Czy koniki polskie rzeczywiście pochodzą od tarpanów (Equus ferus)? Profesor Vetulani wysunął hipotezę o istnieniu odmiany leśnej tarpana (Equus sylvestris), które po okresie zlodowaceń plejstoceńskich pojawiła się w Europie, wraz z sukcesją lasów na północ. Jednak cześć autorów uważa, że jest to co najwyżej podgatunek głównej linii tarpanów. Na przeszkodzie dokładnemu zbadaniu pochodzenia koników stoi brak dostatecznej ilości materiału genetycznego od tarpanów, które przypuszczalnie także były hybrydą dzikich i udomowionych ras koni, gdyż sama nazwa tarpan, która pochodzi z języka tureckiego, oznacza po prostu dziki koń. Za bliskim pokrewieństwem z tarpanami może przemawiać pewne podobieństwo obu ras koni. Choć nie ma można wykluczyć, że koniki polskie, pomimo prawdopodobnej domieszki krwi tarpanów, są hybrydami różnych ras koni, w tym tych leśnych, stepowych i udomowionych, które wtórnie zdziczałymi, wskutek prowadzenia wielu wojen na terenach Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Pomimo wszystkich tych niejasności, wieloletnie wysiłki, które zapoczątkował prof. Vetualni doprowadziły do ukształtowania się rasy konika polskiego, jako prymitywnej rasa rodzimej w typie tarpana, o krępej budowie ciała, którą cechuje doskonałe przystosowanie do życia w warunkach leśnych, długowieczność oraz odporność na choroby i trudne warunki. To jedyny dziki koń jakiego mamy. Współcześnie, dzikie konie są bardzo pomocne w utrzymywaniu równowagi ekologicznej na otwartych przestrzeniach obszarów chronionych.

W parkach narodowych i rezerwatach stada koników pełnią rolę naturalnych kosiarek uniemożliwiając zarastanie tych terenów. Z tego też względu koniki żyją w warunkach rezerwatowych w Popielnie, Roztoczańskim Parku Narodowym, Biebrzańskim Parku Narodowym oraz były sukcesywnie przekazywane do innych krajów europejskich. Największe populacje koników zamieszkują rezerwat Oostvaardersplassen (około 1200 sztuk) w Holandii, który jest wtórnie dziczejącym polderem. Na Wyspach Brytyjskich koniki możemy spotkać w rezerwacie Redgrave and Lopham Fen, gdzie chronią torfowiska. Koniki polskie żyją także w Niemczech, Francji i krajach bałtyckich.